| İşletim sistemi |
|---|
 |
| Common features |
|
|
|
|
İşletim sistemi, bilgisayarda çalışan, bilgisayar
donanım kaynaklarını yöneten ve çeşitli uygulama yazılımları için yaygın servisleri sağlayan bir yazılımdır. İşletim Sistemi, uygulama kodları genellikle direkt donanım tarafından yürütülmesine rağmen, girdi-çıktı, bellek atama gibi donanım fonksiyonları için uygulama programlarıyla bilgisayar donanımı arasında aracılık görevi yapar. O.S (operating system) diye kısaltılır.
Bir işletim sistemi , bilgisayardaki programları ve verileri içeren ,çeşitli yazılım kaynaklarını yürüten ve bilgisayar donanım kaynaklarını yöneten bir yazılımdır.İşletim sistemi giriş,çıkış ve bellek ayırma gibi donanım işlevleri için bilgisayar donanımı ve uygulama programları arasında bir bağlantıdır.Bu işletim sistemi bilgisayar, video oyun konsolları,cep telefonları ve web sunucularında bulunabilir.
En yaygın kullanılan işletim sistemlerine örnek olarak, Android, iOS, Linux, Mac OS X ve Microsoft Windows örnek verilebilir.
1940'larda ilk elektronik dijital sistemler hiçbir işletim sistemleri vardı. bu kez elektronik sistemlerin çok ilkel talimatları genellikle mekanik anahtarları satır veya fiş kurullarında jumper telleri ile bir anda sisteme bir bit girmiş olduğunu bugün karşılaştırıldı. Bu, örneğin, delikli kağıt kartları verilerinden bordro çeklerin askeri veya kontrollü baskı için balistik tablolar oluşturulan özel amaçlı sistemler edildi. Programlanabilir genel amaçlı bilgisayarlar icat edildikten sonra, makine dilleri (ikili rakam 0 ve 1 delikli kağıt şerit üzerine dizeleri oluşan) programlama süreci (Stern, 1981) hızlandırdı o tanıtıldı.
Türleri ve terimler [değiştir]
- Gerçek Zamanlı
- Gerçek zamanlı işletim sistemi, gerçek zamanlı uygulamaları çalıştırmayı amaçlayan çok görevli bir işletim sistemidir. Gerçek zamanlı işletim sistemleri genellikle özel zamanlama allogaritmalarında kullanılır böylece doğanın deterministik bir davranışını elde edebilirsiniz. Gerçek zamanlı işletim sistemlerinin ana teması olaylara hızlı ve tahminedilebilir bir tepki vermesidir.Ayrıca gerçek zamanlı işletim sistemlerinde olay güdümlü veya zaman paylaşımlı bir tasarım vardır. Öncelikli olarak görevleri arasında bir olaya dayalı sistem anahtarları, zaman paylaşımlı işletim sistemlerinin saat kesmelerine dayalı görevlere geçiş yapar.
- Çok kullanıcılı ve Tek Kullanıcılı
- Çok kullanıcılı işletim sistemi birden fazla kullanıcının aynı anda tek bir bilgisayar sistemine erişmesini sağlar. Bu sistem, zaman paylaşımı yoluyla bir bilgisayara birden çok kullanıcı erişimi sağladığı için zaman paylaşım sistemli çok kullanıcılı sistemler olarak sınıflandırılabilir. Çok kullanıcılı bir işletim sistemine karşı tek kullanıcılı işletim sistemleri, bir seferde tek bir kullanıcı tarafından kullanılabilir. Bir Windows işletim sisteminde birden fazla hesap için birden çok gerçek kullanıcı yoktur. Yerine, sadece ağ yöneticisi gerçek kullanıcıdır. Ama Unix benzeri bir işletim sistemi için, bu iki kullanıcı bir kerede giriş yaparak OS özelliği ile bir çok kullanıcılı işletim sistemi yapmak mümkün.
- Çoklu Görev ve Tek Görev
- İşletim sistemi aynı anda birden fazla görevi yerine getirilmesini sağlayan ise bu sistemde tek bir programın aynı anda çalışmasına izin verildiğinde, sistem, tek bir görevi sistemin altında gruplandırılır. Bu tür sistemler bir Çoklu-görev işletim sistemi olarak sınıflandırılır.Yani çoklu görev, iki tip ön veya kooperatif davranarak olabilir. Önleyici çoklu-görev, işletim sistemi CPU'da her program için bir yuva dilim ve zaman ayırıyor. Unix-Solaris gibi işletim sistemleri ve Linux desteği gibi önleyici çoklu-görev.Çoklu-görev, kooperatif tanımlanmış bir şekilde, diğer işlemler için zaman tanımak amacıyla, her işleme dayanarak elde edilir . MS Windows önceki Windows 95 kooperatif çoklu görev desteği için kullanılabilir.
- Dağıtılmış
- Bir dağıtık işletim sistemi bağımsız bir bilgisayar grubunu yönetir ve onları tek bir bilgisayarda görünmesini sağlar. Bu bağlı olabilir ve birbirleriyle iletişim ağına bağlı bilgisayarların gelişimine dağıtık bilgisayar yol açmıştır. Dağıtık hesaplama birden fazla makine üzerinde yapılmaktadır. Işbirliğiyle bir grup çalışması içinde bilgisayarlar yaptığınızda, bir dağıtık sistem yaparsınız.
- Gömülü
- Gömülü işletim sistemlerinde gömülü bilgisayar sistemlerinde kullanılmak üzere tasarlanmıştır. Daha az özerkliğe sahip PDA'lar gibi küçük makinelerde çalışacak şekilde tasarlanmıştır. Bu sistemlerin kaynakları sınırlı sayıda faaliyet gösterir. Bu sistemlerin tasarımı son derece verimlidir ve bu sistemlerde çok kompakt vardır. Windows CE ve Minix 3 gömülü işletim sistemlerinin bazı örneklerdir.
Bir işletim sistemi, kavramsal olarak, üç grupta toplanabilecek bileşenlerden oluşur:
kullanıcı arayüzü (bu bir
grafik kullanıcı arayüzüve/ya da komut satırı yorumlayıcısı ["
kabuk" da denir] olabilir), alt düzey sistem işlevleri, ve bir
çekirdek. Çekirdek, işletim sisteminin kalbidir. Adından da anlaşılabileceği gibi, "kabuk", çekirdeğin çevresini sararken, donanımla iletişim kurmak da çekirdeğin işidir.
Kimi işletim sistemlerinde kabuk ve çekirdek tümüyle ayrı bileşenlerken, kimilerinde bu ayrım yalnızca kavramsaldır.
Çekirdek tasarımları, yekpare (monolithic) çekirdekler, mikro-çekirdekler ve ekzo-çekirdekler olarak üç ana gruba ayrılabilir.
UNIX ve
Windows +Ms dos gibi geleneksel ticari sistemler ve
Linux gibi daha yeni yaklaşımlar monolitik çekirdek kullanırken,
QNX,
BeOS,
Windows NT gibi yeni sistemlerin çoğu mikroçekirdek yaklaşımını kullanır. Araştırma amacıyla geliştirilen işletim sistemlerinin çoğu da mikro-çekirdek kullanırlar.
Ekzo-çekirdekler ise henüz araştırma aşamasındadır.
İşletim Sistemi Çeşitleri [değiştir]
Amiga İşletim Sistemi [değiştir]
- Ana madde: Amiga (işletim sistemi)
1994 yılında commodore international iflas ettikden sonra Amiga kişisel bilgisayarlarının tüm hakları amiga inc'e kalmıştır ve Amiga işletim sistemini tekrar geliştirilebilmesi için 2006 yılında powerpc üzerinde uzmanlaşmış yazılım şirketi hyperion entertainment lisans vermiştir bir süre sonrada tüm hakları bu şirkete kalmıştır. AmigaOS 4 ExecSG (Second Generation) çekirdeği üzerine kurulmuştur. AmigaOS, kurulduğu donanımdan maksimum performansı alan ve mükemmel bir çokgörevlilik (multitasking) özelliğine sahip olan, çok esnek bir işletim sistemidir.commodore international yazdığı AmigaOS 3.1'işletim sisteminin kaynak kodlarından devam edilerek günümüzde 4.1 update 5 sürümüne kadar yükselmiştir çok yakında hyperion entertainment yeni ve en güçlü amiga donanımı olan Amigaone X1000 ile AmigaOS 4.2 'yi piyasaya sürerek Amigayı Commodore ile ölmekten kurtarıp Amigacılara gelecek vaad etmektedir.
Chromium İşletim Sistemi [değiştir]
Chromium, Linux çekirdeği esas alınarak
Google tarafından tasarlanmış olan bir işletim sistemidir. Chromium zamanının büyük bir kısmını bilgisayar başında geçiren kullanıcıları hedef almaktadır. Teknik olarak sadece başka uygulama kullanmayan bir tarayıcıdır. Kelime işlemek, videolara, fotoğraflara bakmak gibi görevleri yerine getirmek için tarayıcıda kullanılan internet uygulamalarına güvenmektedir.
Linux İşletim Sistemi [değiştir]
- Ana madde: Linux
Linux, UNIX benzeri işletim sisteminin genel adıdır ve bilgisayarlardan kol saatlerine çok çeşitli alanlarda kullanılmaktadır. Linux, Unix’e benzeyen ancak tamamen orijinal kod ile ücretsiz ve açık bir işletim sistemi yaratmaya çalışan bir programcı kitlesi işbirliğidir. 1983 yılında Richard Stallman tarafından başlatılan projeye 1991 yılında Linus Torvalds çekirdeği tasarlayarak destek olmuştur. Bu nedenle Linux çekirdeği ve GNU yazıllım koleksiyonunun kullanıldığı bu işletim sistemine Linux denir. Bugün dünyanın dört bir yanına yayılmıştır ve sürekli olarak gelişim içerisindedir.
Linux açık kaynak koduna sahip bir işletim sistemidir. Bu sistemde bir hata tespit edilirse dünyanın herhangi bir yerindeki bir programcı çok kısa sürede bu sorunu çözebilir. Linux işletim sisteminde pek çok karmaşık programı bir arada açsanız bile bilgisayarınız sorunsuz bir şekilde çalışmaya devam eder. İnternetten kurulumu ücretsiz indirebilir ve talimatları takip ederek bilgisayarınıza kurabilirsiniz. Sürücü sorunlarınızı ise geliştiricilerin yazdığı yazılımlarla aşabilirsiniz.
Tüm bunlara rağmen, tahmini hesaplar Linux'un %1,1 oranlarında kişisel bilgisayarlarda kullanıldığını gösterse de; sunucular ve gömülü sistemler tarafından yaygın olarak benimsenmiştir. Linux birçok alanda Unix'in yerini almaktadır ve dünyada en güçlü 10 süper bilgisayarda kullanılmaktadır. Linux; Ubuntu, Google Android gibi güncel dağıtımlarda da yaygınca kullanılmaktadır.
Eskiden son kullanıcı tarafında pek fazla etkili olamayan ve tercih edilmeyen Linux, son yıllarda
Ubuntu,
Linux Mint,
Pardus gibi dağıtımlarla son kullanıcıya da hitap etmeye başlamıştır. Özellikle Ubuntu sayesinde çok fazla insan Linux'u tercih etmeye başlamıştır. Bunda Ubuntu'nun görselliğe önem veren politikaları, diğer işletim sistemlerinde çok zorlanarak yapılabilecek masaüstü şovlarının (
Compiz Fusion) son kullanıcıyı etkilemesi de önemli rol oynamıştır.
Mac OS X, Apple şirketi tarafından geliştirilen, pazarlanan ve satılan kısmi özel, grafiksel bir işletim sistemidir. Yine Apple'ın 1984 yılında oluşturduğu ilk işletim sistemi olan Mac OS' in son sürümüdür. Fakat Mac OS 'in aksine, Mac OS X,
NeXT şirketi tarafından geliştirilmiş bir teknoloji üzerine kurulmuş
UNIX tabanlı bir işletim sistemidir.
İşletim sistemi ilk kez 2001 yılının Mart ayında aşağıdaki bir masaüstü odaklı versiyonu (Mac OS X v10.0) ile, Mac OS X Server 1.0 olarak 1999 yılında piyasaya sürüldü.O zamandan beri, altı farklı "müşteri" ve Mac OS X'in "server " sürümleri serbest bırakıldı, en son Mac OS X v10.6,28 Ağustos 2009 tarihinde kullanıma sunuldu.
Sunucu sürümü, Mac OS X Server mimari masaüstü muadili ile aynıdır ama genellikle Macintosh sunucu donanımı Apple'ın hattı üzerinde çalışır.Mac OS X Server çalışma grubu yönetimi ve anahtar ağ hizmetlerine erişim sağlayan basitleştirilmiş yönetim yazılım araçları içerir.bir posta aktarım aracısı, LDAP sunucusu, bir alan adı sunucusu ve diğerleri dahildir.
Ms Dos İşletim Sistemi [değiştir]
Microsoft firması tarafından geliştirilmiş eski bir işletim sistemidir.Windows üretildikten sonra unutulmuş ve şu anda sadece format atarken ya da dosya kurtarırken kullanılmaktadır.İngilizce karşılığı: disk yönetim sistemi olarak çevirilebilir.Üretim amacı bu olmasına rağmen daha sonradan DOS ortamında çalışan birçok uygulama ve oyun üretilmiştir.
Ken Thompson, Dennis Ritchie and Douglas McIlroy, Unix işletme sistemini kurmak için Bell labaratuarlarında C programlama dilini dizayn edip geliştirmiştir. Bell labaratuarlarındaki programcılar, modern dağıtılmış çevreler için düzenlenmiş Plan 9 ve Inferno'yu geliştirmeye devam ettiler. Plan 9 başlangıcında ağ işletim sistemi olarak dizayn edildi buna karşın Unix, bu özellikleri dizayna sonradan dahil etmiştir. Şu anda Lucent kamu lisansı altında piyasaya sunulmaktadır. Inferno Vita Nuova Holdings'e satıldı ve GPL/MIT lisansı altında piyasaya sunulmaktadır.
Pardus İşletim Sistemi [değiştir]
Tübitak Ulusal Elektronik ve Kriptoloji Araştırma Enstitüsü bünyesinde yürütülen bir işletim sistemi geliştirme projesidir.Açık kaynak kodlu ve GPL(Genel Kamu Lisansı)ile dağıtılan bir özgür yazılımdır.Pardus,bilişim okur-yazarlığına sahip bilgisayar kullanıcılarının temel masaüstü ihtiyaçlarını karşılayan,mevcut Linux dağıtımlarının üstün taraflarını kavram,mimari ya da kod olarak kullanan ulusal işletim sistemidir.
Windows İşletim Sistemi [değiştir]
- Ana madde: Windows
Microsoft Windows, kişisel bilgisayarlarda en çok kullanılan özel işletim sistemlerinden biridir. Son zamanlarda, Windows'un en çok kullanılan versiyonu Windows XP'dir. Windows XP 25 Ekim 2001 tarihinde yayınlanmıştır. Yeni versiyonlar ise: kişisel bilgisayarlar için Windows 7, sunucular için ise Windows Server 2008 R2'dir. Microsoft Windows, 1981 yılında eski MS-DOS işletim sistemi üzerine IBM PC eklentisi yapılarak piyasaya sürülmüştür. İlk olarak 1985 yılında yayımlanan Windows, kişisel bilgisayarların iş dünyasına hakim olmuştur. Windows XP ile başlayarak tüm modern versiyonları Windows NT çekirdeği üzerine kurulmuştur.
Bir işletim sisteminin bileşenleri hep birlikte bir bilgisayarın çalışmasını sağlamak üzere bir düzen içinde çalışırlar. Mali veritabanlarından film editörlerine kadar bütün yazılımlar, ister fare yada klavye kadar basit olsun ister internet bağlantısı kadar komplex olsun herhangi bir donanımı kullanmak için işletim sistemine ihtiyaç duyar.
Gerçek Zamanlı İşletim Sistemi [değiştir]
Gerçek zamanlı işletim sistemi (RTOS) gerçek zamanlı uygulama isteklerine hizmet vermek amacıyla kullanılan işletim sistemidir.
